Nợ tiền lâu năm có bị xử lý hình sự không?

1. Nghĩa vụ trả nợ theo Bộ luật Dân sự

Theo Bộ luật Dân sự 2015, hợp đồng vay tài sản được xác lập trên cơ sở thỏa thuận. Bên vay có nghĩa vụ:

Trả đúng hạn, đúng địa điểm, đúng số tiền đã vay (Điều 463, Điều 466 BLDS).

Nếu có lãi, phải trả gốc + lãi theo thỏa thuận hoặc theo quy định của pháp luật.

Khi trả chậm, bên vay phải trả lãi trên nợ gốc quá hạn bằng 150% lãi suất vay theo hợp đồng, trừ khi hai bên có thỏa thuận khác (khoản 5 Điều 466).

Lãi suất vay dân sự không được vượt quá 20%/năm theo Điều 468.

Như vậy, về nguyên tắc, việc chậm trả nợ là vi phạm nghĩa vụ dân sự, và chủ nợ có quyền khởi kiện nếu người vay không trả theo cam kết.

2. Xử lý dân sự khi người vay không trả nợ

Tranh chấp hợp đồng vay tài sản thuộc thẩm quyền của Tòa án nhân dân theo Điều 26 Bộ luật Tố tụng dân sự 2015. Chủ nợ có 03 năm để khởi kiện kể từ ngày quyền lợi bị xâm phạm (Điều 429 BLDS).

Khi khởi kiện, người cho vay có thể yêu cầu:

Trả toàn bộ nợ gốc

Trả tiền lãi

Trả phạt vi phạm (nếu hai bên có thỏa thuận)

Tuy nhiên, trong nhiều trường hợp, dù đã có bản án có hiệu lực, việc thi hành lại gặp bế tắc vì con nợ đã tẩu tán tài sản, che giấu tài sản hoặc không hợp tác trong quá trình kê biên. Từ đó xuất hiện hiện tượng “thắng kiện trên giấy”, người cho vay chỉ nhận lại vi tờ bản án mà không đòi được đồng nào.

3. Khi nào nợ lâu năm có thể bị xử lý hình sự?

Không phải mọi trường hợp vay tiền không trả đều bị truy cứu. Nhưng theo Điều 175 Bộ luật Hình sự 2015 (Tội lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản), người vay hoàn toàn có thể bị phạt tù nếu có một trong các hành vi sau:

(1) Có khả năng trả nhưng cố tình không trả

Đây là điểm quan trọng nhất.

Nhiều năm qua, quy định này ít được áp dụng vì chưa có hướng dẫn cụ thể. Tuy nhiên, hiện nay Tòa án nhân dân tối cao và Viện kiểm sát nhân dân tối cao đã giải thích rõ:

Người vay có tài sản (nhà, đất, ô tô, tài sản có giá trị) mà vẫn cố tình không trả.

Tẩu tán tài sản, chống đối cơ quan thi hành án, hoặc lẩn tránh nghĩa vụ.
Dù đã tiêu xài hết tiền vay nhưng trong thời điểm đến hạn vẫn có khả năng trả mà không trả.

Theo Công văn 4962/VKSTC-V14 (2023), cơ quan điều tra phải làm rõ điều kiện và khả năng trả nợ của người vay. Đây là trách nhiệm của cơ quan tố tụng, không phải của người cho vay.

(2) Dùng thủ đoạn gian dối để chiếm đoạt tài sản

Ví dụ: vay với mục đích gian dối, không có ý định trả ngay từ đầu.

(3) Bỏ trốn để chiếm đoạt

Người vay cố tình trốn tránh, thay đổi nơi ở nhằm chiếm đoạt tài sản.

4. Hình phạt cụ thể

Tùy giá trị tài sản chiếm đoạt, người vay có thể bị:

6 tháng – 3 năm tù (khoản 1)

2 – 7 năm tù nếu có các tình tiết tăng nặng (chiếm đoạt từ 50–200 triệu, có tổ chức…)

5 – 12 năm tù nếu chiếm đoạt từ 200–500 triệu
12 – 20 năm tù nếu chiếm đoạt trên 500 triệu

Kèm theo phạt tiền 10–100 triệu, cấm hành nghề, hoặc tịch thu tài sản.

Như vậy, mức phạt cao nhất lên đến 20 năm tù.

5. Kết luận: Nợ lâu năm có bị xử lý hình sự không?

Việc nợ tiền kéo dài nhiều năm không tự động bị xử lý hình sự, nhưng sẽ bị truy cứu trách nhiệm hình sự nếu người vay rơi vào trường hợp “đến hạn trả nợ, có điều kiện – khả năng nhưng cố tình không trả” theo Điểm a khoản 1 Điều 175 BLHS 2015. Các khó khăn trước đây trong việc xác định dấu hiệu “có điều kiện, khả năng nhưng cố tình không trả” đã được tháo gỡ khi Tòa án nhân dân tối cao và Viện kiểm sát nhân dân tối cao ban hành các văn bản hướng dẫn chi tiết. Cụ thể, Thông báo 64/TANDTC-PC ngày 03/4/2019 khẳng định rằng người vay có tài sản (nhà, đất, xe cộ…) nhưng cố tình chây ì, tẩu tán tài sản hoặc chống đối việc kê biên, thu hồi thì đủ căn cứ xử lý hình sự theo Điều 175 BLHS. Tiếp đó, Công văn 4962/VKSTC-V14 ngày 15/11/2023 nêu rõ hai điều kiện bắt buộc để cấu thành tội: (1) đã đến thời hạn phải trả nợ, và (2) tại thời điểm đó người vay có khả năng trả nhưng cố tình không trả. Đáng chú ý, dù người vay viện lý do “đã tiêu hết tiền”, cơ quan tiến hành tố tụng vẫn phải điều tra xem họ có tài sản hoặc nguồn thu hợp pháp khác hay không. Như vậy, khi người vay nợ lâu năm nhưng có khả năng tài chính, sở hữu tài sản, hoặc cố ý tẩu tán và trốn tránh nghĩa vụ thì hoàn toàn có thể bị khởi tố, điều tra và truy tố hình sự, với khung hình phạt lên đến 20 năm tù. Đây là cơ chế pháp lý quan trọng giúp xử lý tình trạng chiếm dụng tiền kéo dài và bảo vệ quyền lợi của người cho vay.

Cam kết chất lượng dịch vụ:

Công ty Luật TNHH HTC Việt Nam hoạt động với phương châm tận tâm – hiệu quả – uy tín, cam kết đảm bảo chất lượng dịch vụ, cụ thể như sau:

- Đảm bảo thực hiện công việc theo đúng tiến độ đã thỏa thuận, đảm bảo tuân thủ đúng quy định pháp luật, đúng với quy tắc đạo đức và ứng xử của luật sư Việt Nam.

- Đặt quyền lợi khách hàng lên hàng đầu, nỗ lực hết mình để mang đến cho khách hàng chất lượng dịch vụ tốt nhất.

- Bảo mật thông tin mà khách hàng cung cấp, các thông tin liên quan đến khách hàng.

Rất mong được hợp tác lâu dài cùng sự phát triển của Quý Khách hàng.

Trân trọng!

(Người viết: Nguyễn Hồng Anh; Ngày viết: 08/12/2025)

Để được tư vấn chi tiết xin vui lòng liên hệ:

Công ty Luật TNHH HTC Việt Nam

Địa chỉ: Tầng 15, Tòa nhà đa năng, Số 169 Nguyễn Ngọc Vũ, phường Yên Hòa, Thành phố Hà Nội.

Điện thoại: 0989.386.729

Email: hotmail@htcvn.vn

Website: https://htcvn.vn; https://htc-law.com; https://luatsuchoban.vn

Xem thêm các bài viết liên quan: