CÁC TÌNH TIẾT TĂNG NẶNG, GIẢM NHẸ TRÁCH NHIỆM HÌNH SỰ TRONG BLHS 2015

Khi quyết định hình phạt, trên cơ sở pháp luật thì Tòa án nhân dân căn cứ vào cấu thành tội phạm và các tình tiết tăng nặng, giảm nhẹ. Điều này nhằm đảm bảo thực tiễn áp dụng và bảo vệ công bằng xã hội.

1. Quy định về các tình tiết tăng nặng, giảm nhẹ TNHS

Bộ luật Hình sự năm 2015 đã được sửa đổi, bổ sung năm 2017 quy định 22 (hai mươi hai) tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự tại khoản 1 Điều 51; và 15 (mười lăm) tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự tại khoản 1 Điều 52. Cùng với đó là các điều kiện khi áp dụng các tình tiết tăng nặng, giảm nhẹ trách nhiệm hình sự; hậu quả pháp lý khi áp dụng tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự (Điều 54 Bộ luật Hình sự năm 2015).

2. Cấu trúc của các tình tiết tăng nặng, giảm nhẹ TNHS

Xét trong toàn bộ cấu trúc của Bộ luật Hình sự thì các tình tiết tăng nặng, giảm nhẹ trách nhiệm hình sự theo cấu trúc của cặp phạm trù “nặng – nhẹ”. Xét theo các dấu hiệu cấu thành tội phạm, thì quy định về các tình tiết tăng nặng, giảm nhẹ trách nhiệm hình sự có thể thuộc dấu hiệu chủ thể như: Người già, phụ nữ…; dấu hiệu về mặt khách quan như: Hành vi phạm tội, hậu quả, hoàn cảnh phạm tội…; dấu hiệu về mặt chủ quan như: Động cơ, thủ đoạn…; dấu hiệu khách thể như: Mức độ thiệt hại, bồi thường…

– Đối với các tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự: Có thể hiểu là những biểu hiện tích cực cho đời sống xã hội của người phạm tội hoặc vì ngoại cảnh tác động mà thực hiện hành vi phạm tội. Do vậy, cấu trúc điều luật rất cụ thể, như: Phạm tội vì bị người khác đe dọa hoặc cưỡng bức (điểm k khoản 1 Điều 51 Bộ luật Hình sự năm 2015); có thể cùng dấu hiệu (nếu có gộp cũng gần tính chất) người phạm tội là người có thành tích xuất sắc trong sản xuất, chiến đấu, học tập hoặc công tác (điểm v khoản 1 Điều 51 Bộ luật Hình sự năm 2015)…

+ Đặc điểm các tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự là không quy định trùng lặp trong định tội, định khung. Bên cạnh việc kế thừa các quy định, mở rộng các tình tiết giảm nhẹ, thì Bộ luật Hình sự năm 2015 quy định “mang tính mở” cho chủ thể áp dụng pháp luật tìm ra những biểu hiện tích cực cho đời sống xã hội của người phạm tội khi áp dụng hình phạt “Khi quyết định hình phạt, Tòa án có thể coi đầu thú hoặc tình tiết khác là tình tiết giảm nhẹ, nhưng phải ghi vào trong bản án” (khoản 2 Điều 51 Bộ luật Hình sự năm 2015).

– Đối với các tình tiết tặng nặng trách nhiệm hình sự quy định, như: Có tổ chức, có tính chất chuyên nghiệp… tình tiết có thể là hành vi, chủ thể, động cơ…; nhưng có tình tiết tăng nặng là một “tổ hợp” các dấu hiệu của cấu thành tội phạm. Ví dụ: Điểm n khoản 1 Điều 52 Bộ luật Hình sự năm 2015 quy định: Dùng thủ đoạn (thuộc mặt chủ quan), phương tiện (thuộc mặt khách quan), có khả năng gây nguy hại cho nhiều người (thuộc khách thể bảo vệ của Bộ luật Hình sự năm 2015).

+ Đặc điểm các tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự: Trong số các tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự, có tình tiết được quy định là dấu hiệu định tội hoặc định khung hình phạt trong các điều luật. Bộ luật Hình sự năm 2015 có 15 tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự thì đến 9/15 điểm (chín trên mười lăm) quy định trong định tội, định khung hình phạt. So với Bộ luật Hình sự năm 1999 là 12/14 (mười hai trên mười bốn) tình tiết tặng nặng trách nhiệm hình sự là dấu hiệu định tội, định khung trong các tội danh cụ thể. Điều này cho thấy: Các tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự trong Bộ luật Hình sự năm 2015 quy định chặt chẽ và cụ thể hơn, ít các khoản mang tính “tổ hợp” và các tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự ít lặp lại trong các điều, khoản định tội hoặc định khung hình phạt so với Bộ luật Hình sự năm 1999.

3. Điều kiện áp dụng các tình tiết tăng nặng, giảm nhẹ TNHS

Đặc điểm của việc áp dụng tình tiết tăng nặng, giảm nhẹ trách nhiệm hình sự là cá thể hóa trách nhiệm hình sự. Bộ luật Hình sự năm 2015 quy định: “Các tình tiết là dấu hiệu định tội hoặc định khung thì không được coi là tình tiết giảm nhẹ, tăng nặng” (khoản 3 Điều 51; khoản 2 Điều 52 Bộ luật Hình sự năm 2015). Theo quy định việc áp dụng các tình tiết giảm nhẹ, tăng nặng trách nhiệm hình sự khi những tình tiết không quy định trong cấu trúc của các điều luật trong định tội hoặc định khung. Tuy nhiên, với quy định các tình tiết tăng nặng, giảm nhẹ trách nhiệm hình sự sẽ có những cách hiểu và áp dụng không thống nhất.

Một là, các tình tiết có thể hiểu như cấu thành tội phạm. Một số điểm trong tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự có thể cấu thành tội phạm. Ví dụ, khoản 1 Điều 52 “Xúi giục người dưới 18 tuổi phạm tội”, với tình tiết này “người xúi dục” có thể đồng phạm trong tội danh mà người dưới 18 tuổi thực hiện (tùy vào loại tội mà người dưới 18 tuổi thực hiện: Ít nghiêm trọng, nghiêm trọng, rất nghiêm trọng, đặc biệt nghiêm trọng) hoặc có thể cấu thành tội “Tội dụ dỗ, ép buộc hoặc chứa chấp người dưới 18 tuổi phạm pháp” (Điều 325 Bộ luật Hình sự năm 2015). Về thuật ngữ “xúi dục” và “dụ dỗ” biểu hiện trong thực tiễn rất khó phân biệt…

Hai là, các tình tiết mang tính “tổ hợp”. Khi áp dụng pháp luật thì chủ thể áp dụng pháp luật căn cứ theo cấu trúc “điều, khoản, điểm”, theo cấu trúc trên thì khi áp dụng các tình tiết tăng nặng, giảm nhẹ trách nhiệm hình sự sẽ có những cách hiểu khác nhau.

Bên cạnh đó, Bộ luật Hình sự năm 2015 cũng còn có quy định trùng lặp và khó xác định như: Dấu hiệu “xảo quyệt” là biểu hiện của hành vi thuộc mặt khách quan hay biểu hiện của thủ đoạn thuộc mặt chủ quan của cấu thành tội phạm. Vì dấu hiệu này quy định tại điểm m và điểm p khoản 1 Điều 52 Bộ luật Hình sự năm 2015. Về nhận thức, khi hành vi được thực hiện (hành động, hoặc không hành động) thì mới biết được tính chất của hành vi đó là “xảo quyệt”; về ngôn ngữ “xảo quyệt” là biểu hiện tính chất của hành vi, thuộc mặt khách quan của cấu thành tội phạm.

Mọi ý kiến thắc mắc cần giải đáp và đóng góp xin vui lòng liên hệ:

Công ty Luật TNHH HTC Việt Nam

Địa chỉ: Tầng 15, Tòa nhà đa năng, Số 169 Nguyễn Ngọc Vũ, P. Trung Hòa, Q. Cầu Giấy, Hà Nội.

ĐT: 0989.386.729; Email: [email protected]

Website: https://htc-law.com; https://luatsuchoban.vn