So sánh bảo hộ bằng độc quyền sáng chế, quyền thiết kế công nghiệp với bản quyền. Lựa chọn nào tối ưu?

1. Các khái niệm chung của độc quyền sáng chế, quyền thiết kế công nghiệp và bản quyền

- Độc quyền sáng chế: Giải pháp kỹ thuật mới, sáng tạo, có khả năng áp dụng căn cứ tại Khoản 12, điều 4, Luật Sở hữu trí tuệ 2005.

- Thiết kế công nghiệp: Hình dáng, đường nét, kiểu dáng bên ngoài sản phẩm căn cứ tại Khoản 13, điều 4, Luật Sở hữu trí tuệ 2005.

- Bản quyền (quyền tác giả): Tác phẩm văn học, nghệ thuật, khoa học (trừ ý tưởng kỹ thuật) căn cứ tại Khoản 2, điều 4, Luật Sở hữu trí tuệ 2005.

2. So sánh tổng quan

Tiêu chí	Độc quyền sáng chế	Thiết kế công nghiệp	Bản quyền
Chủ thể đăng ký	Tác giả, tổ chức đầu tư sáng chế	Tác giả hoặc chủ sở hữu thiết kế	Tác giả (cá nhân/tổ chức)
Hình thức đăng ký	Bắt buộc nộp đơn và được cấp văn bằng	Phải nộp đơn, thẩm định, cấp văn bằng	Tự động phát sinh quyền từ khi tác phẩm được định hình
Thời hạn bảo hộ	20 năm (sáng chế), 10 năm (giải pháp hữu ích) – Điều 93, Luật SHTT	5 năm, được gia hạn 2 lần, tối đa 15 năm – Khoản 4, Điều 93, Luật SHTT	Trọn đời tác giả + 50 năm sau khi chết (hoặc 75 năm với tổ chức) – Điều 27, SHTT
Yêu cầu bảo hộ	Tính mới, sáng tạo, áp dụng công nghiệp – Điều 58, Luật SHTT	Tính mới trên toàn thế giới, có thể ứng dụng công nghiệp – Điều 63, Luật SHTT	Tác phẩm có hình thức thể hiện, không cần mới tuyệt đối – Điều 6, SHTT
Lĩnh vực áp dụng	Kỹ thuật, công nghệ, cơ khí, công nghiệp, AI, y tế	Thời trang, bao bì, đồ gia dụng, sản phẩm tiêu dùng	Văn học, phần mềm, phim, nhạc, thiết kế đồ họa
Cơ quan cấp	Cục Sở hữu trí tuệ Việt Nam	Cục Sở hữu trí tuệ Việt Nam	Cục Bản quyền tác giả – Bộ VH-TT&DL
Ưu điểm	- Bảo hộ tối đa quyền khai thác độc quyền kỹ thuật - Có thể cấp phép, chuyển nhượng để tạo nguồn thu lớn. - Hiệu lực kéo dài 20 năm, đủ dài để bảo vệ sản phẩm công nghệ cao.	- Bảo hộ kiểu dáng sản phẩm – yếu tố tạo lợi thế thị trường. - Có thể áp dụng cho hàng tiêu dùng, bao bì, sản phẩm thời trang. - Dễ đăng ký hơn sáng chế, chi phí thấp hơn.	- Không cần đăng ký, quyền phát sinh tự động khi tác phẩm được định hình. - Bảo hộ cả quyền nhân thân và quyền tài sản. - Thời hạn rất dài
Nhược điểm	- Chi phí thẩm định cao, mất nhiều thời gian - Bị hủy bỏ hiệu lực nếu không nộp phí duy trì hoặc không đủ tính mới/sáng tạo.	- Chỉ bảo hộ hình dáng bên ngoài, không bảo hộ chức năng kỹ thuật. - Tối đa 15 năm, ngắn hơn sáng chế. - Không bảo vệ nếu đối thủ chỉ thay đổi hình dáng nhỏ.	- Không bảo hộ ý tưởng kỹ thuật, nguyên lý hoạt động. - Không hiệu quả trong ngăn chặn hành vi sao chép cải tiến kỹ thuật. - Một số quốc gia không công nhận quyền tác giả phát sinh tự động nếu không đăng ký.
Độ phù hợp	Công nghệ, sáng chế kỹ thuật, phần mềm có thuật toán phức tạp, sản phẩm y sinh, AI,...	Thiết kế bao bì, kiểu dáng giày, túi, chai lọ, xe máy, thiết bị điện tử...	Phần mềm, tài liệu kỹ thuật, bản vẽ, bài hát, video, nội dung số, sản phẩm truyền thông.

3. Lựa chọn nào là tối ưu?

- Đối với các cải tiến kỹ thuật, phương pháp hoạt động của chính hệ thống AI, hoặc quy trình công nghệ mới được tạo ra (ví dụ: một thuật toán mới tối ưu hóa hiệu suất máy học), hình thức bảo hộ tối ưu là Sáng chế hoặc Giải pháp Hữu ích. Hai hình thức này giúp bảo vệ nguyên lý hoạt động, cấu tạo, và công dụng của phát minh, không phụ thuộc vào hình thức thể hiện bên ngoài.

- Nếu sản phẩm có yếu tố AI tham gia vào quá trình thiết kế ngoại hình (ví dụ: AI tạo ra kiểu dáng mới cho một thiết bị công nghiệp, thời trang), hình thức bảo hộ phù hợp là Thiết kế Công nghiệp. Việc này bảo vệ hình dáng bên ngoài (tính thẩm mỹ, đường nét, màu sắc) của sản phẩm, giúp ngăn chặn việc sao chép kiểu dáng.

- Đối với các sản phẩm nội dung trực tiếp được tạo ra hoặc có sự hỗ trợ của AI, bao gồm mã nguồn phần mềm, tài liệu hướng dẫn, nhạc, video, hoặc hình ảnh số, lựa chọn tốt nhất hiện nay là Bản quyền Tác giả. Tuy nhiên, như đã phân tích, để được bảo hộ, cần phải chứng minh có sự can thiệp sáng tạo đáng kể của con người (người đưa ra prompt, chỉnh sửa, lựa chọn cuối cùng).

- Trong trường hợp sản phẩm là sự kết hợp của nhiều yếu tố (ví dụ: một robot có cơ chế kỹ thuật mới, hình dáng bên ngoài độc đáo, và phần mềm điều khiển phức tạp), chiến lược tối ưu là kết hợp nhiều hình thức bảo hộ. Cụ thể, bảo vệ cơ chế hoạt động bằng Sáng chế, bảo vệ hình dáng bằng Thiết kế Công nghiệp, và bảo vệ mã nguồn/giao diện bằng Bản quyền Tác giả.

Không có hình thức bảo hộ nào là "tối ưu tuyệt đối" cho mọi trường hợp. Tùy thuộc vào bản chất của sản phẩm, doanh nghiệp hoặc cá nhân cần lựa chọn đúng hình thức bảo hộ, hoặc kết hợp nhiều hình thức để bảo vệ toàn diện quyền lợi sở hữu trí tuệ. Nếu bạn còn nhiều thắc mắc, hay đến Công ty Luật TNHH HTC Việt Nam để được luật sư tư vấn.\

Cam kết chất lượng dịch vụ:

Công ty Luật TNHH HTC Việt Nam hoạt động với phương châm tận tâm – hiệu quả – uy tín, cam kết đảm bảo chất lượng dịch vụ, cụ thể như sau:

- Đảm bảo thực hiện công việc theo đúng tiến độ đã thỏa thuận, đảm bảo tuân thủ đúng quy định pháp luật, đúng với quy tắc đạo đức và ứng xử của luật sư Việt Nam.

- Đặt quyền lợi khách hàng lên hàng đầu, nỗ lực hết mình để mang đến cho khách hàng chất lượng dịch vụ tốt nhất.

- Bảo mật thông tin mà khách hàng cung cấp, các thông tin liên quan đến khách hàng.

Rất mong được hợp tác lâu dài cùng sự phát triển của Quý Khách hàng.

Trân trọng!

(Người viết: Nguyễn Thị Khánh Linh; Ngày viết: 14/10/2025)

Để được tư vấn chi tiết xin vui lòng liên hệ:

Công ty Luật TNHH HTC Việt Nam

Địa chỉ: Tầng 15, Tòa nhà đa năng, Số 169 Nguyễn Ngọc Vũ, phường Yên Hòa, Thành phố Hà Nội.

Điện thoại: 0989.386.729

Email: hotmail@htcvn.vn

Website: https://htcvn.vn; https://htc-law.com; https://luatsuchoban.vn

________________________________________________________