Tự chủ tài chính nhưng thiếu vốn đầu tư: Bài toán khó của đơn vị sự nghiệp công lập

1. Cơ sở pháp lý và thực trạng thiếu vốn đầu tư

Cơ chế tự chủ tài chính của đơn vị sự nghiệp công lập được quy định rõ trong Luật Ngân sách Nhà nước 2015 và Nghị định 60/2021/NĐ-CP quy định cơ chế tự chủ tài chính của đơn vị sự nghiệp công lập, khuyến khích các đơn vị tận dụng nguồn thu hợp pháp từ dịch vụ, tài trợ, hoặc liên doanh để tự cân đối tài chính. Các đơn vị được phân loại thành các nhóm: từ tự đảm bảo hoàn toàn chi thường xuyên và đầu tư, đến phụ thuộc hoàn toàn ngân sách. Đối với nhóm tự chủ cao, pháp luật cho phép huy động vốn vay hoặc đầu tư theo cơ chế thị trường, nhưng điều kiện thực hiện lại không đơn giản.

Thực trạng hiện nay cho thấy, dù chính sách đã mở đường, nhiều đơn vị sự nghiệp công lập vẫn rơi vào tình trạng thiếu vốn đầu tư nghiêm trọng. Theo báo cáo của Bộ Tài chính, hơn 60% đơn vị tự chủ một phần chi thường xuyên không có đủ nguồn lực để nâng cấp cơ sở vật chất hoặc mua sắm trang thiết bị mới. Các bệnh viện công tuyến tỉnh thường xuyên đối mặt với tình trạng máy móc lỗi thời, trong khi trường đại học công thiếu phòng thí nghiệm hiện đại để cạnh tranh với khu vực tư nhân. Nguyên nhân chính nằm ở việc nguồn thu dịch vụ bị giới hạn, trong khi ngân sách nhà nước không còn là cứu cánh.

2. Thách thức từ thiếu vốn đầu tư: bài toán chưa có lời giải

Thiếu vốn đầu tư không chỉ là một khó khăn bề mặt mà còn là vấn đề cốt lõi đe dọa sự phát triển bền vững của các đơn vị sự nghiệp công lập. Trong bối cảnh tự chủ tài chính được thúc đẩy mạnh mẽ, các đơn vị phải đối mặt với áp lực duy trì hoạt động hàng ngày đồng thời đảm bảo nâng cao chất lượng dịch vụ để đáp ứng kỳ vọng của người dân. Tuy nhiên, khi ngân sách nhà nước cắt giảm và nguồn thu nội bộ không đủ để bù đắp, những thách thức dưới đây nổi lên như một vòng luẩn quẩn khó thoát.

Chất lượng dịch vụ giảm sút:

Khi không có đủ vốn để đầu tư vào cơ sở vật chất hay thiết bị hiện đại, các đơn vị sự nghiệp công lập khó duy trì chất lượng dịch vụ ngang bằng mong đợi của xã hội. Theo thống kê của Bộ Y tế năm 2022, hơn 40% bệnh viện công cấp tỉnh tại Việt Nam vẫn sử dụng máy chụp X-quang cũ sản xuất từ thập niên 2000, khiến nhiều bệnh nhân phải chuyển sang cơ sở tư nhân để được chẩn đoán chính xác hơn. Tương tự, các trường đại học công không thể mua sắm thiết bị thực hành tiên tiến, dẫn đến việc sinh viên thiếu kỹ năng thực tiễn khi ra trường, làm giảm sức hút so với các trường tư thục.

Khó khăn trong huy động vốn:

Mặc dù pháp luật cho phép vay vốn hoặc hợp tác với tư nhân để đầu tư, nhưng thực tế, các đơn vị công lập hiếm khi đáp ứng được yêu cầu khắt khe của ngân hàng thương mại về kế hoạch trả nợ. Nguồn thu từ dịch vụ công – như học phí hay viện phí – thường bị giới hạn bởi khung giá do nhà nước quy định, khiến các đơn vị không thể đảm bảo dòng tiền ổn định để trả nợ vay.

Áp lực cạnh tranh với khu vực tư nhân:

Trong khi các đơn vị tư nhân đầu tư mạnh vào cơ sở hạ tầng và công nghệ để thu hút khách hàng, các đơn vị công lập phải chật vật cân đối giữa chi thường xuyên và nhu cầu đầu tư dài hạn. Chẳng hạn, các bệnh viện tư nhân quốc tế tại TP.HCM liên tục nâng cấp phòng bệnh hạng sang và máy móc hiện đại, trong khi nhiều bệnh viện công chỉ dừng lại ở mức bảo trì cơ bản do thiếu vốn. Điều này tạo ra áp lực cạnh tranh ngày càng lớn, đẩy các đơn vị công lập vào thế bất lợi khi không thể cải thiện dịch vụ để giữ chân người sử dụng.

Rủi ro pháp lý khi tìm nguồn vốn:

Trong nỗ lực huy động vốn ngoài ngân sách, các đơn vị đôi khi rơi vào rủi ro pháp lý nếu không tuân thủ đúng quy định tài chính công. Pháp luật yêu cầu mọi hoạt động vay vốn hoặc liên doanh phải minh bạch, sử dụng đúng mục đích, nhưng thực tế cho thấy không ít trường hợp gặp vấn đề. Năm 2021, một báo cáo kiểm toán tại các đơn vị sự nghiệp công lập ở Đồng Nai phát hiện hàng chục tỷ đồng từ nguồn vốn tài trợ bị sử dụng sai mục đích, dẫn đến truy thu thuế và phạt hành chính. Những sai phạm này không chỉ gây thiệt hại tài chính mà còn làm giảm niềm tin vào khả năng tự chủ của các đơn vị.

Khoảng cách giữa các đơn vị:

Sự bất bình đẳng về điều kiện kinh tế giữa các khu vực càng làm trầm trọng thêm vấn đề thiếu vốn đầu tư. Các đơn vị ở thành phố lớn như Hà Nội và TP.HCM có thể tăng nguồn thu từ dịch vụ nhờ dân số đông và nhu cầu cao, trong khi các đơn vị ở vùng sâu, vùng xa lại gặp khó khăn vì nguồn thu thấp. Theo số liệu của Bộ Giáo dục và Đào tạo năm 2022, hơn 70% trường cao đẳng công lập tại Tây Nguyên không đủ kinh phí để đầu tư máy móc thực hành, trong khi các trường tại đô thị lớn dễ dàng huy động vốn từ đóng góp của phụ huynh hoặc doanh nghiệp địa phương. Sự chênh lệch này khiến tự chủ tài chính trở thành gánh nặng với các đơn vị ở vùng khó khăn.

Những thách thức từ thiếu vốn đầu tư không chỉ phản ánh khó khăn tài chính mà còn cho thấy khoảng cách giữa kỳ vọng tự chủ và thực tế triển khai. Khi pháp luật khuyến khích huy động vốn nhưng không đủ cơ chế hỗ trợ, các đơn vị sự nghiệp công lập rơi vào tình thế tiến thoái lưỡng nan: vừa phải duy trì hoạt động, vừa phải cạnh tranh trong điều kiện nguồn lực hạn chế. Đây là bài toán đòi hỏi sự thay đổi cả về chính sách và tư duy quản lý để đạt được sự phát triển bền vững.

Tự chủ tài chính là hướng đi tất yếu để các đơn vị sự nghiệp công lập phát triển bền vững, nhưng thiếu vốn đầu tư vẫn là rào cản lớn cản bước tiến này. Từ chất lượng dịch vụ giảm sút, khó khăn trong huy động vốn, đến áp lực cạnh tranh và rủi ro pháp lý, các đơn vị cần chiến lược tăng nguồn thu, tối ưu hóa quản lý tài chính, và tận dụng cơ hội hợp tác tư nhân. Nhà nước cũng cần hỗ trợ bằng chính sách ưu đãi vay vốn và cơ chế linh hoạt hơn. Bạn đang tìm giải pháp để vượt qua bài toán thiếu vốn mà vẫn tuân thủ pháp luật? Khám phá thêm tại đây để nhận tư vấn chuyên sâu về tự chủ tài chính và quản lý nguồn lực hiệu quả.

_________________________________________________________________________

Cam kết chất lượng dịch vụ:

Công ty Luật TNHH HTC Việt Nam hoạt động với phương châm tận tâm – hiệu quả – uy tín, cam kết đảm bảo chất lượng dịch vụ, cụ thể như sau:

- Đảm bảo thực hiện công việc theo đúng tiến độ đã thỏa thuận, đảm bảo tuân thủ đúng quy định pháp luật, đúng với quy tắc đạo đức và ứng xử của luật sư Việt Nam.

- Đặt quyền lợi khách hàng lên hàng đầu, nỗ lực hết mình để mang đến cho khách hàng chất lượng dịch vụ tốt nhất.

- Bảo mật thông tin mà khách hàng cung cấp, các thông tin liên quan đến khách hàng.

Rất mong được hợp tác lâu dài cùng sự phát triển của Quý Khách hàng.

Trân trọng!

(Người viết: Lê Thị Ngọc Trâm; Ngày viết: 23/02/2025)

Để được tư vấn chi tiết xin vui lòng liên hệ:

Công ty Luật TNHH HTC Việt Nam

Địa chỉ: Tầng 15, Tòa nhà đa năng, Số 169 Nguyễn Ngọc Vũ, phường Trung Hòa, quận Cầu Giấy, Thành phố Hà Nội.

Điện thoại: 0989.386.729

Email: hotmail@htcvn.vn

Website: https://htcvn.vn; https://htc-law.com; https://luatsuchoban.vn

____________________________________________________________________________