Lạm chi, chi sai mục đích: Ai chịu trách nhiệm trong đơn vị sự nghiệp công lập?

1. Khung pháp lý quản lý chi tiêu trong đơn vị sự nghiệp công lập

Chi tiêu công trong các đơn vị sự nghiệp công lập được điều chỉnh bởi Luật Ngân sách Nhà nước 2015 và các văn bản hướng dẫn như Nghị định 60/2021/NĐ-CP Quy định cơ chế về tự chủ tài chính của đơn vị sự nghiệp công lập. Các quy định này yêu cầu mọi khoản chi thường xuyên (lương, vận hành) hay chi đầu tư (cơ sở vật chất, thiết bị) phải tuân thủ nguyên tắc minh bạch, đúng mục đích, và phù hợp với dự toán được phê duyệt. Ngoài ra, Luật Kiểm toán Nhà nước 2015 đặt nền tảng cho việc giám sát và xử lý các sai phạm trong sử dụng ngân sách công.

Theo khung pháp lý hiện hành, các đơn vị sự nghiệp công lập phải lập kế hoạch chi tiêu hàng năm, báo cáo định kỳ, và chịu sự kiểm tra từ cơ quan quản lý cấp trên lẫn kiểm toán nhà nước. Bất kỳ hành vi lạm chi (chi vượt dự toán) hay chi sai mục đích (sử dụng tiền công cho mục đích cá nhân hoặc trái quy định) đều bị coi là vi phạm, với trách nhiệm thuộc về người đứng đầu đơn vị và các cá nhân liên quan trực tiếp.

2. Thực trạng lạm chi và chi sai mục đích: vấn đề không mới

Thực tế tại Việt Nam cho thấy lạm chi và chi sai mục đích không phải là vấn đề hiếm gặp. Báo cáo kiểm toán năm 2023 của Kiểm toán Nhà nước chỉ ra rằng, hàng loạt đơn vị sự nghiệp công lập đã chi vượt dự toán hàng trăm tỷ đồng, chủ yếu từ các khoản chi thường xuyên như mua sắm thiết bị không cần thiết hay thanh toán hợp đồng không đúng quy trình. Một số trường hợp nghiêm trọng hơn, như tại Bệnh viện Đa khoa tỉnh Đồng Nai (báo cáo kiểm toán 2022), phát hiện hàng chục tỷ đồng bị chi sai mục đích vào các hoạt động không liên quan đến y tế công.

Nguyên nhân của tình trạng này bao gồm: thiếu minh bạch trong quản lý tài chính, năng lực yếu của đội ngũ kế toán, và đôi khi là sự cố ý từ lãnh đạo hoặc cá nhân có thẩm quyền. Những sai phạm này không chỉ gây thất thoát ngân sách mà còn làm giảm chất lượng dịch vụ công, ảnh hưởng trực tiếp đến người dân – đối tượng thụ hưởng chính của các đơn vị sự nghiệp công lập.

3. Ai chịu trách nhiệm khi xảy ra lạm chi, chi sai mục đích?

Khi ngân sách công bị lạm chi hoặc chi sai mục đích, việc xác định trách nhiệm là bước quan trọng để xử lý sai phạm và ngăn ngừa tái diễn. Tùy vai trò và mức độ tham gia, trách nhiệm có thể thuộc về nhiều đối tượng trong đơn vị sự nghiệp công lập, với sự hỗ trợ từ luật sư để làm rõ hậu quả pháp lý.

Người đứng đầu đơn vị

Người đứng đầu – như hiệu trưởng, giám đốc bệnh viện, viện trưởng – chịu trách nhiệm chính do có thẩm quyền phê duyệt và giám sát chi tiêu. Họ phải đảm bảo ngân sách được sử dụng đúng mục đích, minh bạch, và tuân thủ dự toán. Nếu để xảy ra lạm chi hoặc chi sai do thiếu giám sát hoặc cố ý, họ có thể bị kỷ luật (cảnh cáo, cách chức) hoặc truy cứu hình sự theo Điều 219, Bộ luật Hình sự 2015 (tội vi phạm quy định về quản lý, sử dụng tài sản Nhà nước gây thất thoát, lãng phí), với mức phạt tù từ 1-20 năm tùy giá trị thiệt hại.

Kế toán và cán bộ tài chính

Kế toán và cán bộ tài chính chịu trách nhiệm trực tiếp trong việc lập chứng từ, thanh toán, và báo cáo tài chính. Nếu cố ý lập hồ sơ khống, chi sai mục đích, hoặc không tuân thủ quy định về quản lý ngân sách theo Luật Kế toán 2015, họ có thể bị xử lý kỷ luật hoặc truy cứu hình sự về Tội tham ô tài sản (Điều 353, Bộ luật Hình sự 2015) hoặc Tội lạm quyền trong thi hành công vụ (Điều 356), với mức phạt tù từ 2-20 năm. Dịch vụ tư vấn của HTC Việt Nam hỗ trợ đánh giá hành vi vi phạm, hướng dẫn lập báo cáo tài chính đúng luật, và bảo vệ quyền lợi cá nhân khi bị điều tra.

Tập thể lãnh đạo

Khi sai phạm xuất phát từ quyết định tập thể (hội đồng quản lý, ban lãnh đạo), trách nhiệm được phân chia dựa trên mức độ tham gia của từng thành viên, theo nguyên tắc trách nhiệm tập thể trong Nghị định 60/2021/NĐ-CP. Nếu tập thể phê duyệt chi tiêu sai mục đích, mỗi thành viên có thể bị kỷ luật hoặc xử lý hành chính tùy vai trò.

4. Hậu quả pháp lý:

Tùy mức độ sai phạm, các hình thức xử lý bao gồm phạt hành chính, truy thu ngân sách, buộc bồi thường thiệt hại, hoặc khởi tố hình sự nếu có dấu hiệu tham ô, chiếm đoạt tài sản công. Pháp luật hình sự quy định rõ ràng rằng các hành vi cố ý gây thiệt hại tài sản công có thể dẫn đến truy cứu trách nhiệm cá nhân hoặc tổ chức. Vụ án tại Công ty AIC ở Đồng Nai năm 2022 là minh chứng, khi lãnh đạo và cán bộ liên quan bị phạt tù vì lạm chi hàng tỷ đồng từ ngân sách.

Việc xác định trách nhiệm trong lạm chi, chi sai mục đích không chỉ nhằm xử lý sai phạm mà còn gửi thông điệp về tính nghiêm minh của pháp luật tài chính công. Từ người đứng đầu, cán bộ tài chính, đến tập thể lãnh đạo, tất cả đều phải đối mặt với hậu quả nếu thiếu minh bạch hoặc cố ý vi phạm, đòi hỏi các đơn vị cần nâng cao trách nhiệm và năng lực quản lý để tránh rủi ro pháp lý.

Lạm chi và chi sai mục đích trong các đơn vị sự nghiệp công lập không chỉ gây thất thoát ngân sách mà còn đặt ra câu hỏi về trách nhiệm quản lý tài chính công. Người đứng đầu, kế toán, và tập thể lãnh đạo đều có thể chịu trách nhiệm tùy mức độ sai phạm, với hậu quả từ kỷ luật đến hình sự. Để ngăn ngừa, các đơn vị cần tăng cường minh bạch, nâng cao năng lực quản lý tài chính, và ứng dụng công nghệ số trong giám sát chi tiêu. Nếu bạn đang gặp khó khăn trong việc tuân thủ quy định chi thường xuyên hoặc cần hỗ trợ pháp lý khi xảy ra sai phạm, hãy tìm hiểu thêm tại đây để nhận tư vấn chuyên sâu và giải pháp hiệu quả.

__________________________________________________________________________

Cam kết chất lượng dịch vụ:

Công ty Luật TNHH HTC Việt Nam hoạt động với phương châm tận tâm – hiệu quả – uy tín, cam kết đảm bảo chất lượng dịch vụ, cụ thể như sau:

- Đảm bảo thực hiện công việc theo đúng tiến độ đã thỏa thuận, đảm bảo tuân thủ đúng quy định pháp luật, đúng với quy tắc đạo đức và ứng xử của luật sư Việt Nam.

- Đặt quyền lợi khách hàng lên hàng đầu, nỗ lực hết mình để mang đến cho khách hàng chất lượng dịch vụ tốt nhất.

- Bảo mật thông tin mà khách hàng cung cấp, các thông tin liên quan đến khách hàng.

Rất mong được hợp tác lâu dài cùng sự phát triển của Quý Khách hàng.

Trân trọng!

(Người viết: Lê Thị Ngọc Trâm; Ngày viết: 23/02/2025)

Để được tư vấn chi tiết xin vui lòng liên hệ:

Công ty Luật TNHH HTC Việt Nam

Địa chỉ: Tầng 15, Tòa nhà đa năng, Số 169 Nguyễn Ngọc Vũ, phường Trung Hòa, quận Cầu Giấy, Thành phố Hà Nội.

Điện thoại: 0989.386.729

Email: hotmail@htcvn.vn

Website: https://htcvn.vn; https://htc-law.com; https://luatsuchoban.vn

__________________________________________________________________________