Trách nhiệm hình sự của người dưới 18 tuổi: áp dụng các biện pháp tư pháp và giáo dục

1. Khái quát chung về trách nhiệm hình sự của người dưới 18 tuổi

Trách nhiệm hình sự đối với người dưới 18 tuổi được pháp luật Việt Nam xây dựng theo hướng giáo dục, hỗ trợ và phục hồi là chủ yếu, chỉ coi việc trừng phạt là biện pháp sau cùng. Khoản 1 Điều 91 Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung 2017) quy định rõ việc xử lý người dưới 18 tuổi phạm tội phải bảo đảm lợi ích tốt nhất của người dưới 18 tuổi và chủ yếu nhằm mục đích giáo dục, giúp đỡ họ sửa chữa sai lầm, phát triển lành mạnh, trở thành công dân có ích cho xã hội. Cách tiếp cận này nhằm hạn chế tối đa việc hình sự hóa đối với trẻ em, bảo đảm quyền được bảo vệ và tái hòa nhập theo tinh thần Công ước quốc tế về Quyền trẻ em mà Việt Nam là thành viên. Việc xử lý phù hợp giúp người chưa thành niên có cơ hội sửa chữa hành vi, tiếp tục học tập và tránh bị ảnh hưởng tiêu cực từ môi trường tố tụng và giam giữ, từ đó đạt được mục tiêu phòng ngừa và tái hòa nhập một cách bền vững.

2. Nguyên tắc xử lý người chưa thành niên phạm tội

Việc xử lý người chưa thành niên phạm tội được đặt trên nguyên tắc ưu tiên giáo dục và phòng ngừa, đồng thời xem xét toàn diện về nhân thân, hoàn cảnh gia đình và môi trường sống của người phạm tội theo quy định tại khoản 2 Điều 91 Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung 2017). Pháp luật yêu cầu cơ quan tiến hành tố tụng áp dụng các biện pháp nhẹ hơn so với người trưởng thành, chỉ sử dụng hình phạt tù khi thật sự cần thiết và khi những biện pháp giáo dục khác không còn phù hợp. Khoản 5 Điều 91 BLHS xác định rõ không áp dụng hình phạt tù chung thân hoặc tử hình đối với người dưới 18 tuổi phạm tội. Bên cạnh đó, người chưa thành niên phải được bảo đảm đầy đủ quyền bào chữa, được giữ bí mật về đời tư và được tách khỏi người phạm tội thành niên trong suốt quá trình tố tụng, nhằm bảo vệ sự phát triển lành mạnh và tránh tác động tiêu cực từ môi trường tố tụng hình sự.

3. Điều kiện chịu trách nhiệm hình sự theo độ tuổi

Theo quy định của Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung 2017), việc xác định trách nhiệm hình sự của người chưa thành niên phụ thuộc chủ yếu vào độ tuổi. Cụ thể, người từ đủ 14 đến dưới 16 tuổi chỉ phải chịu trách nhiệm hình sự về tội phạm rất nghiêm trọng do cố ý hoặc tội phạm đặc biệt nghiêm trọng, được quy định tại khoản 2 Điều 12 BLHS. Đối với người từ đủ 16 đến dưới 18 tuổi, pháp luật quy định họ phải chịu trách nhiệm hình sự về mọi tội danh giống như người trưởng thành (khoản 1 Điều 12 BLHS), nhưng luôn được áp dụng cơ chế xử lý đặc thù theo Chương XII BLHS, bao gồm giảm nhẹ mức hình phạt, ưu tiên biện pháp giáo dục và hạn chế tối đa áp dụng hình phạt tù. Ngoài ra, Điều 107 và các quy định liên quan về xóa án tích cũng cho phép xóa án tích trong thời gian ngắn hơn, giúp người chưa thành niên nhanh chóng tái hòa nhập và ổn định cuộc sống.

4. Các biện pháp tư pháp và giáo dục áp dụng

Đối với người dưới 18 tuổi phạm tội, pháp luật quy định hệ thống biện pháp tư pháp mang tính giáo dục nhằm giúp các em sửa chữa lỗi lầm mà không phải áp dụng hình phạt nặng nề. Theo Điều 93 Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung 2017), biện pháp khiển trách được áp dụng trong trường hợp hành vi phạm tội ít nghiêm trọng, bao gồm việc nhắc nhở, yêu cầu xin lỗi và cam kết rèn luyện. Điều 94 BLHS quy định biện pháp hòa giải tại cộng đồng, hướng đến khôi phục quan hệ xã hội, buộc người phạm tội bồi thường thiệt hại và cam kết không tái phạm. Trường hợp cần tăng cường quản lý nhưng chưa đến mức phải cách ly khỏi xã hội, Điều 95 BLHS cho phép áp dụng biện pháp giáo dục tại xã, phường, thị trấn, dưới sự giám sát của gia đình và chính quyền địa phương. Khi người chưa thành niên có hành vi nghiêm trọng và khó tự sửa chữa, đưa vào trường giáo dưỡng theo Điều 96 BLHS với thời hạn 01 đến 02 năm được xem là biện pháp hỗ trợ phục hồi hành vi. Chỉ khi các biện pháp giáo dục không còn phù hợp, pháp luật mới cho phép áp dụng hình phạt như cảnh cáo, phạt tiền, cải tạo không giam giữ hoặc tù có thời hạn theo Điều 98 và Điều 100 BLHS, với mức hình phạt luôn thấp hơn so với người trưởng thành và được giới hạn theo quy định tại Điều 101 và Điều 103 BLHS.

5. Lời khuyên pháp lý và dịch vụ hỗ trợ của luật sư

Trong các vụ án liên quan đến người dưới 18 tuổi, việc có luật sư tham gia ngay từ giai đoạn điều tra là hết sức quan trọng để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của trẻ. Bộ luật Tố tụng Hình sự 2015 quy định rõ tại khoản 1 Điều 76 rằng người chưa thành niên bị buộc tội bắt buộc phải có người bào chữa, bảo đảm các em không bị tổn thương bởi áp lực tố tụng và được hướng dẫn khai báo đúng pháp luật. Gia đình cần chủ động thu thập các tài liệu chứng minh nhân thân tốt, hoàn cảnh khó khăn hoặc tình tiết giảm nhẹ, đây là những căn cứ quan trọng để xin miễn trách nhiệm hình sự hoặc giảm trách nhiệm hình sự, hoặc xin áp dụng các biện pháp tư pháp thay thế hình phạt tù. Đồng thời, việc phối hợp giữa gia đình, nhà trường và chính quyền địa phương trong quá trình giáo dục được khuyến khích mạnh mẽ nhằm giúp trẻ tái hòa nhập, phù hợp định hướng về ưu tiên giáo dục – phục hồi. Công ty luật có thể hỗ trợ toàn diện: tư vấn pháp lý, tham gia bào chữa, đề nghị áp dụng các biện pháp giáo dục thay cho hình phạt tù, hỗ trợ hòa giải và bảo vệ lợi ích của trẻ trong suốt quá trình tố tụng.

Cam kết chất lượng dịch vụ:

Công ty Luật TNHH HTC Việt Nam hoạt động với phương châm tận tâm – hiệu quả – uy tín, cam kết đảm bảo chất lượng dịch vụ, cụ thể như sau:

- Đảm bảo thực hiện công việc theo đúng tiến độ đã thỏa thuận, đảm bảo tuân thủ đúng quy định pháp luật, đúng với quy tắc đạo đức và ứng xử của luật sư Việt Nam.

- Đặt quyền lợi khách hàng lên hàng đầu, nỗ lực hết mình để mang đến cho khách hàng chất lượng dịch vụ tốt nhất.

- Bảo mật thông tin mà khách hàng cung cấp, các thông tin liên quan đến khách hàng.

Rất mong được hợp tác lâu dài cùng sự phát triển của Quý Khách hàng.

Trân trọng!

(Người viết: Nguyễn Đức Vượng; Ngày viết: 09/12/2025)

Để được tư vấn chi tiết xin vui lòng liên hệ:

Công ty Luật TNHH HTC Việt Nam

Địa chỉ: Tầng 15, Tòa nhà đa năng, Số 169 Nguyễn Ngọc Vũ, phường Yên Hòa, Thành phố Hà Nội.

Điện thoại: 0989.386.729

Email: hotmail@htcvn.vn

Website:https://htcvn.vn; https://htc-law.com; https://luatsuchoban.vn

Các bài viết liên quan: