Tội hiếp dâm: Quy trình pháp lý và cách giảm nhẹ án phạt

Tội hiếp dâm: Quy trình pháp lý và cách giảm nhẹ án phạt

Hiếp dâm là dùng vũ lực, đe dọa dùng vũ lực hoặc lợi dụng tình trạng không thể tự vệ được của nạn nhân hoặc thủ đoạn khác giao cấu hoặc thực hiện hành vi quan hệ tình dục khác trái với ý muốn của nạn nhân.

1. Cấu thành tội hiếp dâm

Khoản 1 Điều 141 Bộ luật Hình sự năm 2015 được sửa đổi tại khoản 23 Điều 1 Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017) quy định về tội hiếp dâm như sau:

“Người nào dùng vũ lực, đe dọa dùng vũ lực hoặc lợi dụng tình trạng không thể tự vệ được của nạn nhân hoặc thủ đoạn khác giao cấu hoặc thực hiện hành vi quan hệ tình dục khác trái với ý muốn của nạn nhân, thì bị phạt tù từ 02 năm đến 07 năm.…”

Theo đó, các đặc điểm cấu thành tội phạm như sau:

- Chủ thể: Chủ thể của tội hiếp dâm là bất kỳ người nào từ đủ 14 tuổi trở lên, có năng lực trách nhiệm hình sự.

- Khách thể: Tội hiếp dâm là xâm phạm tính mạng, sức khỏe, nhân phẩm, danh dự của con người.

- Mặt khách quan:

+ Về hành vi: Có hành vi dùng vũ lực, đe dọa dùng vũ lực hoặc lợi dụng tình trạng không thể tự vệ được của nạn nhân hoặc thủ đoạn khác giao cấu hoặc thực hiện hành vi quan hệ tình dục khác trái với ý muốn của nạn nhân.

Để xác định tội hiếp dâm thì người phạm tội phải có hành vi giao cấu hoặc các hành vi quan hệ tình dục khác.

Theo định nghĩa tại Nghị quyết 06/2019/NQ-HĐTP hướng dẫn áp dụng quy định về các tội xâm hại tình dục trong Bộ luật Hình sự, thì:

- Giao cấu là hành vi xâm nhập của bộ phận sinh dục nam vào bộ phận sinh dục nữ, với bất kỳ mức độ xâm nhập nào. Giao cấu với người dưới 10 tuổi được xác định là đã thực hiện không phụ thuộc vào việc đã xâm nhập hay chưa xâm nhập.

- Hành vi quan hệ tình dục khác là hành vi của những người cùng giới tính hay khác giới tính, bao gồm đưa bộ phận sinh dục nam xâm nhập vào miệng, hậu môn của người khác; dùng ngón tay, ngón chân, lưỡi..., dụng cụ tình dục xâm nhập vào bộ phận sinh dục nữ, hậu môn của người khác.

- Lợi dụng tình trạng không thể tự vệ được của nạn nhân là lợi dụng tình trạng không thể tự vệ được của nạn nhân là việc người phạm tội lợi dụng tình trạng người bị hại bị tai nạn, bị ngất, bị trói, bị khuyết tật... dẫn đến không thể chống cự được; người bị hại bị say rượu, bia, thuốc ngủ, thuốc gây mê, thuốc kích thích, bị bệnh tâm thần hoặc bị bệnh khác... dẫn đến hạn chế hoặc mất khả năng nhận thức, khả năng điều khiển hành vi.

- Thủ đoạn khác bao gồm các thủ đoạn như đầu độc nạn nhân; cho nạn nhân uống thuốc ngủ, thuốc gây mê, uống rượu, bia hoặc các chất kích thích mạnh khác làm nạn nhân lâm vào tình trạng mất khả năng nhận thức, khả năng điều khiển hành; hứa hẹn cho tốt nghiệp, cho đi học, đi thi đấu, đi biểu diễn ở nước ngoài để giao cấu hoặc thực hiện hành vi quan hệ tình dục khác.

- Mặt chủ quan: Tội hiếp dâm được thực hiện với lỗi cố ý trực tiếp.

2. Khung hình phạt tội hiếp dâm

- Khung cơ bản: Phạt tù từ 02 năm đến 07 năm

- Khung hai: Phạt tù từ 07 năm đến 15 năm khi phạm tội thuộc các trường hợp sau đây:

+ Có tổ chức;

+ Đối với người mà người phạm tội có trách nhiệm chăm sóc, giáo dục, chữa bệnh;

+ Nhiều người hiếp một người;

+ Phạm tội 02 lần trở lên;

+ Đối với 02 người trở lên;

+ Có tính chất loạn luân;

+ Làm nạn nhân có thai;

+ Gây thương tích, gây tổn hại cho sức khỏe hoặc gây rối loạn tâm thần và hành vi của nạn nhân mà tỷ lệ tổn thương cơ thể từ 31% đến 60%;

+ Tái phạm nguy hiểm.

- Khung ba: Phạt tù từ 12 năm đến 20 năm hoặc tù chung thân khi phạm tội thuộc các trường hợp sau đây:

+ Gây thương tích, gây tổn hại cho sức khỏe hoặc gây rối loạn tâm thần và hành vi của nạn nhân mà tỷ lệ tổn thương cơ thể 61% trở lên;

+ Biết mình bị nhiễm HIV mà vẫn phạm tội;

+ Làm nạn nhân chết hoặc tự sát.”.

- Khung bốn: Phạt tù từ 05 năm đến 10 năm khi phạm tội đối với người từ đủ 16 tuổi đến dưới 18 tuổi.

Ngoài ra, người phạm tội còn có thể bị cấm đảm nhiệm chức vụ, cấm hành nghề hoặc làm công việc nhất định từ 01 năm đến 05 năm.

Các tình tiết tăng nặng giảm nhẹ được quy định tại Điều 51 và 52 Bộ luật Hình sự 2015

3. Cần hiểu đúng các tình tiết tăng nặng giảm nhẹ

Mỗi tình tiết tăng nặng hoặc tình tiết giảm nhẹ quy định tại Điều 51 và Điều 52 BLHS năm 2015 có tính chất, mức độ tăng nặng, giảm nhẹ khác nhau. Ngay đối với cùng một tình tiết cũng có tính chất, mức độ tăng nặng, giảm nhẹ khác nhau.

Hiểu tính chất, mức độ tăng nặng, giảm nhẹ khác nhau là phải xác định trong mỗi tình tiết đó thì trường hợp nào nghiêm trọng hơn trường hợp nào.

Ví dụ: “Người phạm tội tự nguyện bồi thường thiệt hại” thì phải xác định tỷ lệ tiền bồi thường so với tổng số tiền thiệt hại mà người phạm tội gây ra, để xem mức độ giảm nhẹ nhiều hay ít.

4. Cần phân biệt các tình tiết tăng nặng, giảm nhẹ trách nhiệm hình sự với các tình tiết là dấu hiệu định tội

Các tình tiết là dấu hiệu định tội là những tình tiết mà nếu không có nó thì hành vi không cấu thành tội phạm, các tình tiết mà có thì nó cấu thành tội phạm khác nghiêm trọng hơn (nếu là tình tiết tăng nặng) hoặc ít nghiêm trọng hơn (nếu là tình tiết giảm nhẹ).

Ví dụ: "dùng vũ lực, đe dọa dùng vũ lực hoặc lợi dụng tình trạng không thể tự vệ được của nạn nhân hoặc bằng thủ đoạn khác giao cấu hoặc thực hiện hành vi quan hệ tình dục khác trái với ý muốn của nạn nhân" là dấu hiệu định tội không phải tình tiết tăng nặng.

Khi một tình tiết nào đó được quy định tại Điều 51 hoặc Điều 52 BLHS năm 2015, mà tình tiết đó đã là dấu hiệu định tội rồi thì khi quyết định hình phạt không được coi tình tiết đó là tình tiết tăng nặng hoặc giảm nhẹ nữa.

Ví dụ tình tiết “Hiếp dâm người dưới 16 tuổi” là dấu hiệu định tội được quy định tại Điều 142 BLHS, nên khi quyết định hình phạt đối với người phạm tội này, Tòa án không được coi tình tiết “Phạm tội đối với người dưới 16 tuổi” là tình tiết tăng nặng nữa.

5. Chỉ được phép tăng, giảm mức hình phạt trong một khung hình phạt

Điều luật quy định khung hình phạt có mức tối thiểu và tối đa tùy theo tính chất, mức độ nguy hiểm của từng tội phạm. Khi đã xác định bị cáo phạm tội ở khung hình phạt nào, dù có nhiều tình tiết tăng nặng thì họ cũng không bị xử phạt quá mức cao nhất của khung hình phạt đó.

Ví dụ: Điều 142 Bộ luật hình sự quy định Tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi bị phạt tù 7 đến 15 năm. Tòa án không được xử phạt bị cáo trên 15 năm tù, dù họ có nhiều tình tiết tăng nặng ở Điều 52.

Trường hợp xử phạt dưới 7 năm tù, Tòa án phải nêu được lý do và phải tuân theo những quy định tại Điều 54 có nội dung như sau:

- Tòa án có thể quyết định một hình phạt dưới mức thấp nhất của khung hình phạt được áp dụng nhưng phải trong khung hình phạt liền kề nhẹ hơn của điều luật khi người phạm tội có ít nhất hai tình tiết giảm nhẹ quy định tại khoản 1 Điều 51 của Bộ luật này.

- Tòa án có thể quyết định một hình phạt dưới mức thấp nhất của khung hình phạt được áp dụng nhưng không bắt buộc phải trong khung hình phạt liền kề nhẹ hơn của điều luật đối với người phạm tội lần đầu là người giúp sức trong vụ án đồng phạm nhưng có vai trò không đáng kể.

-Trong trường hợp có đủ các điều kiện quy định tại khoản 1 hoặc khoản 2 Điều này nhưng điều luật chỉ có một khung hình phạt hoặc khung hình phạt đó là khung hình phạt nhẹ nhất, thì Tòa án có thể quyết định chuyển sang một hình phạt khác thuộc loại nhẹ hơn. Lý do của việc giảm nhẹ phải được ghi rõ trong bản án.

Thực tiễn xét sử thì việc chứng minh các tình tiết này thuộc về cơ quan điều tra dựa trên lời khai của các bên liên quan.

Đại diện bên bị cáo và bị hại lần lượt trình bày các tình tiết được cho là tăng nặng hoặc giảm nhẹ phù hợp với quy định pháp luật tại Điều 51 và 52 Bộ luật Hình sự.

Ví dụ:

Bị cáo trình bày: Bản thân không có ý định hiếp dâm từ trước, chỉ khi đến nhà thấy hoàn cảnh và tình trạng của bị hại như vậy tôi mới nảy sinh ý định và thực hiện hành vi quan hệ tình dục. Sau đó gia đình thông báo công an xã tìm tôi về nhà thay quần áo và đi lên công an xã khai báo sự việc. Đề nghị HĐXX xem xét cho tôi.

Như vậy thể dựa vào đó xác định các tình tiết giảm nhẹ như bị cáo nhận tội chứ không phải chối tội. Khi chưa bị bắt, chưa có lệnh giam, giữ của cơ quan có thẩm quyền mà bị cáo đến cơ quan công an làm việc trình bày sự việc phạm tội được coi là tình tiết đầu thú, không phải tự thú.

Đại diện bị hại cũng có quyền bác bỏ những tình tiết mà bị cáo đưa ra: Bị cáo không thành khẩn khai báo, lời khai có nhiều mâu thuẫn, bị cáo đến nhà là có mục đích hiếp dâm bị hại từ trước chứ không phải đến nhà thấy hoàn cảnh bị hại như vậy mới nảy sinh ý định và thực hiện hành vi hiếp dâm. Có căn cứ cho rằng bị cáo đã nhiều lần thực hiện hành vi hiếp dâm đối với bị hại. Bị cáo không tự nguyện đến Công an đầu thú khai báo sự việc mà chỉ khi người nhà thông báo có công an tìm và áp giải thì bị cáo mới đến làm việc.

Đây được xem là căn cứ để đối chiếu với những gì bị cáo khai nhận hoặc lấy đó là tình tiết giảm nhẹ tình tiết cho minh. Đồng thời yêu cầu Tòa án xem xét tình tiết tăng nặng.

Cơ quan chức năng có thẩm quyền điều tra xác thực lời khai hai bên

Tòa án dựa vào kết quả điều tra và tiến hành đối chiếu các tình tiết tăng nặng hoặc giảm nhẹ như đã trình bày ở trên để đi đến kết luận.

- Chứng minh, làm rõ những đặc điểm về nhân thân của người thực hiện hành vi phạm tội hiếp dâm (Căn cứ khoản 2 Điều 2 Nghị quyết 02/2018/NQ-HĐTP)

Xác định những tình tiết đặc điểm về nhân thân của người phạm tội có ý nghĩa quan trọng trong việc xác định loại hình phạt, mức hình phạt mà người thực hiện hành vi hiếp dâm phải gánh chịu. Nếu nhân thân người phạm tội tốt (chưa phạm tội lần nào, chưa có tiền án tiền sự...) thì có thể được giảm nhẹ trách nhiệm hình sự, áp dụng hình phạt nhẹ hơn trong một khung hình phạt. Nếu nhân thân người phạm tội xấu (đã có tiền án tiền sự, nhiều lần vi phạm pháp luật....) thì có thể bị tăng nặng trách nhiệm hình sự, phải chịu hình phạt ở mức cao hơn trong cùng một khung hình phạt.

Cam kết chất lượng dịch vụ:

Công ty Luật TNHH HTC Việt Nam hoạt động với phương châm tận tâm – hiệu quả – uy tín, cam kết đảm bảo chất lượng dịch vụ, cụ thể thư sau:

- Đảm bảo thực hiện công việc theo đúng tiến độ đã thỏa thuận, đảm bảo tuân thủ đúng quy định pháp luật, đúng với quy tắc đạo đức và ứng xử của luật sư Việt Nam.

- Đặt quyền lợi khách hàng lên hàng đầu, nỗ lực hết mình để mang đến cho khách hàng chất lượng dịch vụ tốt nhất.

- Bảo mật thông tin mà khách hàng cung cấp, các thông tin liên quan đến khách hàng.

Rất mong được hợp tác lâu dài cùng sự phát triển của Quý Khách hàng.

Trân trọng!

(Người viết: Phạm Thị Thương; Ngày viết: 01/10/2024)

Để được tư vấn chi tiết xin vui lòng liên hệ:

Công ty Luật TNHH HTC Việt Nam

Địa chỉ: Tầng 15, Tòa nhà đa năng, Số 169 Nguyễn Ngọc Vũ, phường Trung Hòa, quận Cầu Giấy, Thành phố Hà Nội.

Điện thoại: 0989.386.729

Email: [email protected]

Website: https://htcvn.vn; https://htc-law.com; https://luatsuchoban.vn

_______________________________________________________